مجله مطالعات اسلامی در حوزه سلامت
پیاپی 2 (زمستان 1396)

سهم خواری به معنی جبران مالی در ازای ارجاع بیمار از جانب پزشک و یا موسسات ارایه دهنده خدمات سلامت می باشد. به دلیل نامشخص بودن جنبه های مختلف عمل سهم خواری ، این مطالعه با هدف مشخص شدن جنبه های عمومی،فقهی، حقوقی و اخلاقی سهم خواریانجام شده است.

این مطالعه یک مطالعه کیفی است که از طریق مصاحبه های عمیق فردی با 42 نفراز پزشکان و صاحب نظران و نیز استفتاء از 11 نفر از مراجع عظام تقلید انجام شده است.

نتایج مطالعه نشان داد که یک سری عوامل از جمله تعرفه های غیر واقعی خدمات سلامت ، رابطه مالی مستقیم بین پزشک و بیمار و سیستم  ارجاع نامناسب موجب بروز این پدیده ها می شود و از طرف دیگر مشخص شد که این عمل دارای تبعاتی از جمله تحمیل هزینه های غیرضروری به بیماران و نظام سلامت و نیز تخریب رابطه بین پزشک و بیمار می باشد. به لحاظ فقهی و حقوقی و اخلاقی نیز طبق نظرات مصاحبه شوندگان و استفتایات به عمل آمده سهم خواری خصوصا در مواردی که مصالح بیمار در نظر گرفته نشود عملی غیر اخلاقی، غیرشرعی و حتی در شرایطی غیرقانونی است.با رفع عوامل ایجادکننده و نیز وضع مقررات و دستورالعمل های اخلاقی تا حدود زیادی می توان در جهت رفع این پدیده اقدام نمود.

با توجه به پیشرفت های علوم پزشکی، امکان علاج عیوب و بیماریهای زوجین که موجب فسخ عقد نکاح و انحلال خانواده می شوند میسر شده، اکنون که درمان این بیماری ها امکان پذیر است راهی برای سلامت و صیانت و حفظ کانون گرم خانواده فراهم شده است، هرچند مواد قانون مدنی ایران بر سقوط حق فسخ بعد از علاج دلالت ندارد، درحالی که یکی از مشکلاتی است که امروزه خانواده ها با آن روبرو هستند. اسقاط حق خیار فسخ نکاح به وسیله درمان عیب و بیماری موجب گرم نگهداشتن کانون خانواده و صیانت آن می شود. این پژوهش با شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی دلایل تاثیر علاج بیماری ها و عیوب فسخ عقد نکاح در اسقاط حق فسخ و شرط مدت معالجه پرداخته است؛ در جواب به سوال مطرح شده که اگر عیوب زوج یا زوجه به وسیله عمل جراحی یا با وسایل دیگر از بین برود آیا حق فسخ ایجاد شده ساقط می گردد یا خیر؟ جواب و نتیجه ای که به دست آمده است درباره تاثیرعلاج در اسقاط حق فسخ مثبت است، چون علت ایجاد حق فسخ وجود عیب بوده هنگامی که با مداوا و عمل جراحی آن عیب  زایل و از بین برود به معنای از بین بردن علت حق فسخ است و به تبع آن معلول که حق فسخ است از بین می رود.

«اهداء عضو» هم در پزشکی و هم در فقه اسلامی مهم است زیرا از طرفی ملازم با قطع اعضاء و تصرف در تمامیت جسمی فرد، و حرمت اضرار به نفس و حرمت قطع اعضای میت و بحث های پیرامونی دیه و قصاص است؛ و از طرف دیگر با هدف حفظ حیات و رهایی  انسان از درد و رنج قرین است. نوشتار حاضر پاسخی تحلیلی است به این سوال که، حکم «اهداء اعضای انسان مسلمان از دیدگاه فقهی چگونه است؟» اهدای عضو به معنای موافقت برای برداشتن اعضاء، بافت ها و نسوج از بدن است. زمانی که مرگ مغزی فرد اهداء کننده اعلام و تایید شود، اهداء عضو در صورت رضایت متوفی در زمان حیات  انجام می گیرد. از نظر فقهی اگر اهدای عضو منجر به مرگ دهنده عضو باشد جایز نیست. اما در مورد کسی که بعد از اهدای عضو زنده می ماند مانند اهدای یک کلیه، از آنجا که فرد پس از این اهداء ممکن است در زندگی با مشکل مواجه شود بعضی فقها فتوای جواز نداده اند اما برخی دیگر بر اساس آیه 9 سوره حشرفتوای به جواز داده اند. اگرچه فتوای علمای اعلام تا به امروز مورد بحث وبررسی قرار گرفت ولی باب اجتهاد در این زمینه همچنان مفتوح است.

هرچند تاریخ پزشکی ایران شاهد ظهور تعداد زیادی از اطباء و حکیمان برجسته و اخلاقی بوده اما تاثیرپذیری حکیم عقیلی از تعالیم اسلامی، ابتکارات طبی نشات گرفته از اعتقادات مذهبی و جامعیت کتاب مجمع الجوامع ایشان از علل اصلی شکل گیری این پژوهش با هدف تبیین دیدگاه های اسلامی حکیم عقیلی در مجمع الجوامع است تا شاید پاسخگوی نیاز جامعه اسلامی در راستای معرفی الگوهای عملی باشد.

روش کار در این پژوهش، براساس مطالعه کتابخانه ای است که مبتنی بر مطالعه متون مجموعه کتب مجمع الجوامع حکیم عقیلی خراسانی می باشد.

در مجمع الجوامع از تعداد زیادی آیات، روایات، مسایل مربوط به اخلاق و احکام پزشکی اسلامی استفاده شده است. آیات و روایات استفاده شده در بعضی موارد جهت اثبات و استناد مطالب بکار رفته و گاهی هم بیانگر تاثیرپذیری عمیق اعتقادی حکیم عقیلی از مکتب الهی و آموزه های دین مبین اسلام است.

براساس آیات و روایات و مسایل اخلاقی و احکام دینی موجود در کتاب مذکور، نتیجه گرفته می شود که حکیم عقیلی دارای دیدگاه های اسلامی در زمینه طبی بوده و از منابع اسلامی در حوزه سلامت بسیار بهره برده است. لذا می توان وی را به عنوان یک الگوی مناسب در طراحی نظام سلامت در تمدن نوین اسلامی مطرح نمود.

کلیه ی پذیرفته شدگان دانشگاه ها، هشت عنوان درسی را با گروه معارف اسلامی می گذرانند که بخش عمده این دروس، مباحث اعتقادی و اخلاقی می باشد. آگاهی از نوع باورها و رفتارهای دینی دانشجویان در هنگام ورود به دانشگاه، برنامه ریزان را در شناخت درست نیازها و آسیب های آنان یاری کرده و زمینه را برای هرگونه تغییر یا اصلاح محتوای دروس معارف فراهم می سازد.

در یک مطالعه توصیفی- تحلیلی، کلیه دانشجویان دختر و پسر رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران که در سال 94 وارد دانشگاه شدند، مورد مطالعه قرار گرفتند. تعداد این دانشجویان حدود 180 نفر بود که 150 نفر آنها به صورت داوطلبانه پرسشنامه را تکمیل کردند. ابزار پژوهش، برگرفته از پرسشنامه دینداری دکتر خدایاری فرد و همکاران بوده و روایی و پایایی آن به تایید پژوهشگران و اساتید دانشگاه تهران رسیده است. این پرسشنامه مشتمل بر 40 پرسش و در سه بخش تنظیم شده است. بخش اول شامل 19 سوال، باورهای دینی و بخش دوم شامل 18 سوال، رفتارهای دینی دانشجویان را می سنجد. بخش سوم از طریق 3 سوال، میزان دینداری دانشجو را از نگاه خودش، دوستان و همکلاسی هایش و میزان دینداری خانواده اش، مورد ارزیابی قرار می دهد.

میانگین امتیاز باورهای دینی دانشجویان، 77.63 درصد با انحراف معیار 16.13 و میانگین امتیاز رفتارهای دینی آنان، 64.03 درصد با انحراف معیار، 16.82 است که باورها و رفتارهای دینی آنان در مجموع، امتیاز 71 با انحراف معیار 15.65 را کسب می کند. همچنین میانگین نمرات هر دو بعد باورها و رفتارهای دینی دختران، پایین تر از پسران است، اما با توجه به مقدار Pvalue>0.05  در هر دو بعد، این اختلاف از نظر آماری معنادار نیست.

مشکل دینی دانشجویان، اثبات وجود خدا، نبوت و قیامت نیست. آنان در کارکردهای اجتماعی دین در زندگی امروز شک دارند و دچار نوعی سکولاریسم شده اند. تفاوت احکام دین میان دختر و پسر، در برخی موضوعات، به نحو درست برای دختران تبیین نشده و آنان در این موضوعات نمرات کمتری کسب کرده اند. در مقابل، دغدغه دختران برای انجام دستورهای دینی بیش از پسران، و در صورت کوتاهی یا تخلف، آمادگی آنان برای جبران و بازگشت بیشتر است.

یادگیری و پیشرفت برای معلمان یک امر اجتناب ناپذیر است. گسترده شدن علم و تغییرات جهانی در قرن بیست و یکم، یادگیری مداوم و پیشرفت در امر آموزش را ضروری کرده است.

با توجه به اهمیت سلامت معنوی و عزت نفس سازمانی، پژوهش حاضر در پی تبیین نقش واسط اخلاق اسلامی کار و خودتوسعه ای در مدلسازی روابط بین سلامت معنوی و عزت نفس سازمانی است.

پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ اجرا توصیفی همبستگی است. جامعه آماری (1500 نفر) معلمان شهرستان نقده می باشند که 306 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. برای گردآوری داده های پژوهش از پرسشنامه استاندارد با روایی و پایایی مناسب استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار pls3  استفاده شده است.

تحلیل یافته ها نشان داد، سلامت معنوی با عزت نفس سازمانی، اخلاق اسلامی کار و خودتوسعه ای معلمان رابطه مثبت و معناداری دارد. ضریب معناداری تمامی مسیرها از 96/1 بزرگتر بودند. نتایج آزمون سوبل، نقش واسط اخلاق اسلامی کار و خودتوسعه ای را به طور معنادار تایید کرد.
 

این بررسی به طور کلی نشان داد که با افزایش سلامت معنوی در بین معلمان می توان اخلاق اسلامی کار، خودتوسعه ای و عزت نفس سازمانی معلمان را ارتقاء بخشید.

مساله هدفمندی سلامت جسمی مساله ای قابل تامل است. تاکنون دیدگاه های گوناگونی درباره هدف سلامت جسمی مطرح شده است و اهداف متنوع مادی و معنوی برای آن بیان شده است. نگاه ویژه اسلام، تعیین هدف معنوی و الهی برای سلامت جسمی انسان است. از نظر اسلام، سلامت جسمی هدفی فرامادی دارد تا بستر لازم برای تحقق و شکوفایی سلامت تمام ابعاد و رسیدن به کمال نهایی وی و قرب الهی را فراهم سازد و می توان این هدف الهی را غایت سلامت جسمی قلمداد نمود.

روش مطالعه دراین پژوهش، توصیفی و تحلیلی بر اساس رویکرد کتابخانه ای بوده است که با مراجعه به متون دینی و علمی انجام شده است و اطلاعات به دست آمده دسته بندی و مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است.

بر پایه جهان بینی و انسان شناسی خاص اسلام، توصیف و تحلیل ویژه ای از «سلامت» و اهداف آن ارایه نموده است. در نظر اسلام، سلامتی و توانایی جسمانی در اسلام یک هدف نهایی محسوب نمی شود، بلکه هدفی واسطه ای و وسیله ای برای هدف های والاتر است.

توجه به اهداف سلامت جسمی مد نظر دین اسلام علاوه بر تاثیرگذاری بر سلامت فرد و جامعه می تواند برای سیاست گذاران، برنامه ریزان و مجریان حوزه سلامت نیز مفید واقع شود.

تغذیه سالم یکی از مولفه های راهبردی در تکامل جسمی و روحی انسان است تبیین صحیح سبک زندگی اسلامی ایرانی در باب تغذیه سالم و رواج فرهنگ آن از طریق مستند تلویزیونی از اهداف این تحقیق است که با ارایه مولفه های تغذیه سالم از نظر فرهنگ ایرانی اسلامی و علوم روز به دنبال تبیین ظرفیت های آموزشی مستند تلویزیونی در ترویج فرهنگ سازی تغذیه سالم مبتنی بر سبک زندگی ایرانی اسلامی می باشد. سوال اصلی این پژوهش این است که آیا مستند تلویزیونی می تواند با ظرفیت های خود، تغذیه سالم مبتنی بر سبک زندگی ایرانی اسلامی را آموزش و ترویج دهد؟ برای پاسخ به سوال باید مستند تلویزیونی و تغذیه سالم مبتنی بر سبک زندگی اسلامی ایرانی مورد برسسی قرارگیرد. مطالعه موردی در این تحقیق بر روی مستند مسابقه ناهار فامیلی است. در این تحقیق از سه روش بررسی اسنادی، مطالعه میدانی با تکنیک مصاحبه عمیق، و تحلیل محتوای کیفی مستند مسابقه ناهار فامیلی استفاده شده است.